تحلیل فیلم هوش مصنوعی - بهترین عینک آفتابی

به گزارش بهترین عینک آفتابی، فیلم هوش مصنوعی A.I. Artificial Intelligence در خصوص مسایل مهمی چون طبیعت عشق، مفهوم انسانیت و نقاط ضعف فن آوری در رفع کردن نیازهای طبیعی انسان صحبت می نماید اما متأسفانه در مسایلی مانند قوانین فیزیکی و سبک داستانگویی راه را به اشتباه رفته است. بین فیلم های علمی تخیلی و لودگی های علمی مرز باریکی وجود دارد. داستان های علمیتخیلی مبتنی بر علمی اند که ممکن است بسیار تئوری و فرضیه وار باشد ولی دست کم باورپذیر است و احتمال وجود آن در آینده خواهد بود اما وقتی طرح داستانی، متکی بر علوم غیرواقعی و موهوم باشد و به طور واضح خلاف اصول و قوانین علمی معتبر که درستی آن ها کاملا بدیهی است عمل کند تا حدلودگی علمی تنزل می نماید.

هوش مصنوعی اگرچه در گونهٔ علمی تخیلی قرار گرفته اما از همان لحظهٔ آغازین فیلم بین مرز داستان های علمی تخیلی و لودگی های علمی سکندری می خورد.

گازهای گلخانه یی زمین را به حدی گرم نموده که موجب آب شدن یخ های قطبی و جاری شدن سیل در شهرهای مهم بزرگ نواحی ساحلی شده اند، در نتیجه جمعیت کثیری از مردم بی خانمان شده و صدها میلیون نفر از ملل فقیر، گرسنه مانده اند. تا این جا موضوع فیلم علمیتخیلی است؛ گازهای گلخانه یی می توانند باعث آب شدن یخ ها شوند، البته نسبت به آن چه که در فیلم گفته می شود زمان بیش تری ضروری است (به تصویر صفحه مراجعه شود) تا آب شدن یخ هایی به این وسعت صورت پذیرد. اگر تنها یخ های قطب شمال آب شوند هیچ گونه سیلی جاری نمی شود و فقط قطعات یخ قطب شمال همانند مکعب های بزرگ الجثه روی سطح آب شناور می شوند اما قطب جنوب داستان دیگری دارد. در این مکان عمق یخ ها به چندین مایل می رسد و این یخ ها پس از آب شدن می توانند علاوه بر بالا بردن سطح آب اقیانوس، خشکی را به دریا تبدیل نمایند ولی جایی که راوی می گوید ملل سعادتمند هم چنان خوشبخت هستند و خوشبختی شان با ایجاد نیروی کار کم هزینه، روبات ها، بیش تر هم می شود فیلم به مرز لودگی علمی سقوط می نماید. طبق گفتهٔ راوی، این روبات ها پس از ساخته شدن به هیچ منبع تغذیه یی احتیاج ندارند؛ به عبارت دیگر از ما خواسته شده است باور کنیم روبات ها هرگز به شارژ یا سوخت گیری مجدد و بازسازی احتیاجی ندارند و در اصل ماشین هایی با حرکت دایمی هستند که قوانین اول و دوم ترمودینامیک را نقض می نمایند. اگر این موضوع به طور واقعی اتفاق بیفتد پایه های اصلی علم فیزیک به شدت خواهد لرزید. البته گاهی قوانین فیلمی می تواند قانون خاصی از فیزیک را نقص کند و هم چنان شاهکار باقی بماند. اگرچه از پذیرفتن چنین چیزی بیزار هستیم اما گاهی دلایل هنری خوبی برای نقص یک قانون فیزیکی وجود دارد. هنرمندان مشهور دنیا اغلب فیزیک را نقص می نمایند؛ به طور مثال ادوارمانه (Edouard Manet) و رنه ماگریت (Rene Magritte) در خلق آثار نقاشی برجسته با سبک رئالیسم مشهورند اما در بعضی از آثار خود از فیزیک غیرممکن استفاده نموده اند. ما نه به علت این که آموزشگاه فرانسه را برانگیزاند در یکی از تابلوهای خود به عمد انعکاس غیرممکنی از یک بانوی جوان در آینه نشان داد. ماگریت نیز در تابلوی مشهور خود با کشیدن صحنه یی از شب که در روز رخ می داد، نوعی شوخی یا معما را به نمایش گذاشت. به هرحال تفاوت بسیار زیادی بین نقص هوشمندانه و خردمندانه و نقص از روی ناآگاهی وجود دارد. فیلم باید باورپذیر باشد تا جدی گرفته شود. فیلمی که خودش را علمیتخیلی می داند، نباید از اصول مهم فیزیک عدول کند تا باورپذیری خود را به خطر بیندازد. در هر حال گاهی اوقات در روند فیلم اوضاع رو به راه می شود اما در هوش مصنوعی همه چیز بدتر می شود و در پایان، فیلم هدف خود که علمی تخیلی جدی است را به طور کامل رها می نماید و به سبک جدیدی از روایت داستان می پردازد؛ کاملا فانتزی! یک اصل بدیهی قدیمی در متون و فیلم های تخیلی این است که از خواننده یا تماشاگر می خواهد باور کند موضوع مطرح شده غیرممکن است اما بعید نیست؛ برای مثال می توان گفت که یک دیوانه بمب ضد ماده یی را فعال ساخته است اما نمی توانیم بگوییم که فردی به طور استثنایی در اولین آزمایش خود توانسته است ترکیب درست چیزی را حدس بزند. هوش مصنوعی هردو مورد را انجام می دهد.

شخصیت اصلی داستان که یک پسر بچهٔ روبات است به خاطر موضوع افسرده نماینده یی که برایش پیش آمده خود را به دریا می اندازداین دریا در گذشته شهر منتهن بوده است. خوشبختانه روباتی دیگر که دوست اوست این صحنه را می بیند و به نجاتش می شتابد. وی با هلیکوپتر خود که تبدیل به زیردریایی می شود به یاری او می رود! لازم نیست بگوییم، پارامترهای طراحی هلیکوپتر به طور کامل مخالف پارامترهای طراحی زیردریایی اند. هلیکوپتر باید ساختاری سبک وزن داشته باشد تا بتواند پرواز کند اما زیردریایی باید دارای ساختاری سنگین باشد تا بتواند به اعماق دریا رفته و فشار آب را تحمل کند. هلیکوپتر با استفاده از قوانین آیرودینامیک پیچیده پرواز می نماید درحالی که زیردریایی از قوانین ارشمیدوسی بهره می جوید. هلیکوپتر موتورهایی دارد که به طور دایم از هوای محیط استفاده می نمایند در حالی که موتورهای زیردریایی الکتریکی هستند. زیردریایی باید در برابر تغییرات فشار زیاد بیرونیحد اقل 01 اتمسفر بیش تر از فشار درونیبی میزان مقاوم باشد درحالی که هیلکوپتر فقط باید فشار معتدل درونی که حدود 1 اتمسفر از فشار بیرونی بیش تر است را تحمل کند، تازه اگر واقعا تفاوت فشاری وجود داشته باشد.

در تئوری، یک مکانیسم باید طوری طراحی شود تا فشار وارده از دو طرف بر دیواره های یک زیردریایی را هم زمان با تغییر فشار هوای درونی در عمق های متفاوت برابر کند و از آن جایی که یک زیردریایی می تواند به سرعت بالا و پایین برود پس احتیاجمند تأمین هوای زیادی است و زمانی که روی سطح می آید باید هوای زیاد درونی را خارج سازد. هم چنین افرادی که در زیردریایی هستند باید یادشان باشد تا هوا را از ریه هایشان بیرون بدهند، در غیر این صورت باید خطر ترکیدن ریه هایشان بر اثر فشار بیش از حد را به جان بخرند.

می توانیم در زمینهٔ مقایسهٔ هلیکوپتر و زیردریایی ساعت ها صحبت کنیم اما چون مجال و فرصتش نیست به همین میزان اکتفا می کنیم که حتی در آیندهٔ قابل پیش بینی، چنین تبدیلی که در فیلم نشان داده شده است رخ نخواهد داد.

پس از عملیات نجات، دوست روبات گرفتار پلیس می شود. او که بیش ازبیش افسرده می شود مجددا اقدام به خودکشی می نماید اما در لابه لای امواج دریا ناگهان چیزی می بیند که ناامیدانه در جست وجویش بود؛ پری مهربان قصهٔ پینوکیو! روبات امیدوار است تا پری مهربان او را همانند پینوکیو به یک پسر واقعی تبدیل کند تا مادر انسانی اش او را دوست داشته باشد. او با یاری زیردریایی به اعماق دریا می رود تا خودرا به پری دریاییکه در واقع مجسمه یی در شهر منهتن پیش از به زیر آب رفتن استبرساند و در آن جا گیر می نماید و دو هزار سال بعد، به وسیله موجودات لاغر و نحیفی پیدا می شود. در این قسمت فیلم باید باور کنیم که محور زمین تغییر نموده و در حال حاضر نیویورکدر عصر یخبندان جدیدهمانند قطب است؛ نسل بشریت منقرض شده و موجودات لاغری جایش را گرفته اند.

در تمام مدت این دو هزار سال پسر بچهٔ روبات نمی فهمد که پری مهربان تنها مجسمه یی است که سال ها بدون حرکت و البته بدون فرسایش!به جای مانده است. این روبات کوچک که می تواند بدون این که آموزش ببیند هلیکوپتر و یا زیردریایی را براند و یکی از بهترین ویژگی های انسانی یعنی عشق را داشته باشد، نمی تواند (به تصویر صفحه مراجعه شود) ویژگی های عمومی تر مثل شک وتردید، درد و یا حتی خستگی را درک کند.

موجودات لاغر، زیردریایی را بدون هیچ نقصی حتی یک نشتی کوچک پیدا می نمایند و در اتاقکی را باز نموده و روبات کوچک درست مانند گذشته بدون هیچ عیب و ایرادی بیرون می آید.

دو هزار سال در اعماق دریا بودن نه تنها اثری روی او نگذاشته است بلکه لباس های غرق در آب شورش هم کوچک ترین آسیبی ندیده اند و از همه خنده دارتر این که این روبات احتیاجی به تعویض باتری ندارد. فیلمسازان هوش مصنوعی وقتی از ما می خواستند باور کنیم که روبات ها، ماشین هایی با حرکت دایمی هستند جدی بودند؟!

فیلم هوش مصنوعی از دیدگاه فن آوری و جلوه های ویژه نوعی اعجاز است اما در زمینهٔ علم فیزیک موفقیتی نصیبش نمی شود.

هوش مصنوعی ساختهٔ استیون اسپیلبرگ و با بازی بازیگرانی چون هیلی جوئل آزمنت، جیک توماس، فرانسیس اوکانر و ویلیام هرت که سال 2001 اکران شد، از نگاه علم فیزیک در ردهٔ XP واقع شده است (قوانین فیزیکی آن از دنیای دیگر آورده شده است)!*

منبع: نقد سینما , دی 1387 شماره 61